Wniosek o zmianę imienia lub nazwiska składa do wybranego kierownika urzędu stanu cywilnego, natomiast decyzja w przedmiocie zmiany imienia lub nazwiska ma charakter uznaniowy, co oznacza, że de facto od dobrej lub złej woli i interpretacji przepisów przez urzędnika zależy, czy wniosek w powyższym przedmiocie zostanie uwzględniony.
Zgodnie bowiem z art. 4 ust. 1 ustawy o zmianie imienia i nazwiska zmiany imienia lub nazwiska można dokonać wyłącznie z ważnych powodów, w szczególności gdy dotyczą zmiany: (1) imienia lub nazwiska ośmieszającego albo nielicującego z godnością człowieka; (2) na imię lub nazwisko używane; (3) na imię lub nazwisko, które zostało bezprawnie zmienione; (4) na imię lub nazwisko noszone zgodnie z przepisami prawa państwa, którego obywatelstwo również się posiada. Użyty w powołanym wyżej przepisie zwrot „ważne powody” stanowi tak zwaną klauzulę generalną. Istotą stosowania takich klauzul w przepisach jest umożliwienie każdorazowo podmiotowi stosującemu dany przepis dokonania, zgodnej z jego uznaniem, oceny, czy hipoteza danego przepisu powinna czy nie powinna znaleźć zastosowania w okolicznościach konkretnej sprawy.
W przypadku zatem złożenia wniosku o zmianę imienia lub nazwiska urzędnik, do którego trafi Twój wniosek, zadecyduje, czy okoliczności wskazane przez Ciebie w uzasadnieniu wniosku (i wykazywane dokumentami załączonymi do wniosku) stanowią, w jego mniemaniu, „ważny powód” uzasadniający dostatecznie zmianę imienia lub nazwiska.
Wymaga zauważenia, że wyliczenie „ważnych powodów” zmiany imienia lub nazwiska, dokonane w treści art. 4 ust. 1 ustawy o zmianie imienia lub nazwiska, ma jedynie charakter przykładowy (katalog „ważnych powodów” jest zatem otwarty), na co wskazuje zwrot: „w szczególności”, który poprzedza w treści powołanego przepisu wymienienie przypadków, które w ocenie ustawodawcy w każdej sprawie powinny zasługiwać na kwalifikację jako dostatecznie „ważne powody” zmiany imienia lub nazwiska.
W orzecznictwie sądów administracyjnych nie budzi wątpliwości, że sama wola osoby zainteresowanej co do zmiany nazwiska i imienia lub nazwiska nie stanowi samodzielnej i wystarczającej przesłanki dla wprowadzenia tej zmiany (zob. w szczególności wyr. NSA z 15.3.2007 r., II OSK 452/06) i wskazuje się, że „ważne powody” nie mogą wynikać jedynie z subiektywnego przekonania osoby żądającej zmiany, ale muszą również sprostać zobiektywizowanym i zracjonalizowanym kryteriom oceny (wyr. NSA z 9.7.1993 r., SA/Wr 605/93). Kluczem do dokonania zmiany imienia lub nazwiska jest zatem możliwie przekonujące uzasadnienie wniosku, z tym że należy zauważyć, że trudność w odpowiednim sporządzeniu wniosku nie dotyczy wyłącznie wykazania istnienia okoliczności, które stanowią „ważne powody” dokonania zmiany w omawianym zakresie. Trudność dotyczy także wyboru nowego imienia lub nazwiska, ponieważ nie każde spotka się z aprobatą urzędników (a dalej wojewody i sądów administracyjnych).
Instytucja zmiany imienia lub nazwiska jest dostępna dla każdego, kto jest w stanie wykazać zaistnienie „ważnego powodu” do dokonania takiej zmiany. Najczęściej jednak moja praktyka w omawianym zakresie dotyczy osób transpłciowych, które chcą zmienić swoje imię w związku z poczuciem przynależności do płci odmiennej od płci metrykalnej, stwierdzonej w akcie urodzenia wraz z imieniem adekwatnym do płci w tym akcie przypisanej.
W sprawach osób transpłciowych ubiegających się o zmianę imienia analiza orzecznictwa sądów administracyjnych prowadzi do konkluzji, że szanse na uwzględnienie wniosku o zmianę imienia istotnie zwiększy uprzednie uzyskanie prawomocnego wyroku uwzględniającego powództwo o ustalenie płci metrykalnej. Urzędnicy, wojewodowie i sądy administracyjne stoją bowiem w zdecydowanej większości na stanowisku, że transpłciowość, a zatem poczucie niezgodności płciowej i związana z nim dysforia płciowa (cierpienie i dyskomfort odczuwane przez osoby transpłciowe w związku z brakiem zgodności między płcią odczuwaną a metrykalną) nie stanowią dostatecznie „ważnych powodów” do zmiany imienia na takie, które będzie odpowiadać płci odczuwanej przez osobę transpłciową. W powyższym zakresie, poprzez odwołanie się do art. 59 ust. 3 i 4 ustawy o aktach stanu cywilnego i „całości systemu prawnego” powoływana jest tzw. zasada względnej stabilizacji imion i nazwisk, zgodnie z którą imię i nazwisko są trwałymi atrybutami człowieka, prawnie mu przypisywanymi poprzez zarejestrowanie w aktach stanu cywilnego, a z niej wywodzone jest twierdzenie, niezasadne w mojej ocenie, że „odczucia osoby transpłciowej nie mogą przeważyć nad obowiązującym porządkiem prawnym, który nazwisku i imieniu człowieka przydaje charakter atrybutów identyfikujących w zorganizowanym społeczeństwie” (tak WSA w Krakowie w wyr. z 19.4.2011 r., III SA/Kr 1355/10).
Abstrahując od ważenia wartości w powyższym zakresie (tj. pomiędzy poczuciem krzywdy osoby trasnpłciowej powodowanej przypisaniem jej przy urodzeniu imienia adekwatnego do płci, do której przynależności nie odczuwa, a identyfikującą płeć metrykalną funkcją imienia, której sądy administracyjne przypisują niewątpliwie wyższą wartość od poczucia krzywdy przez osobę transpłciową), analiza powołanych wyżej przepisów, a to art. 59 ust. 3 i 4 ustawy o aktach stanu cywilnego, z których wynika, że można skutecznie żądać zmiany imienia na imię neutralne płciowo, czyli takie, które nie wskazuje na płeć, prowadzi do konkluzji, że osoba transpłciowa przed sądowym ustaleniem jej płci metrykalnej jako zgodnej z płcią odczuwaną ma prawo ubiegać się o zmianę jej dotychczasowego imienia na imię, którego używa w życiu codziennym, pod warunkiem, że będzie ono neutralne płciowo, mając na uwadze, że „ważnym powodem” zmiany imienia zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy o zmianie imienia i nazwiska jest używanie „nowego” imienia.
W ramach prowadzonej praktyki adwokackiej zajmuję się udzielaniem pomocy prawnej w zakresie sporządzania wniosków o zmianę imienia lub nazwiska; reprezentacji w postępowaniu administracyjnym przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub wojewodą jako organem drugiej instancji w sprawie o zmianę imienia lub nazwiska; reprezentacji w postępowaniu sądowoadministracyjnym (w razie konieczności zaskarżenia decyzji wojewody utrzymującej w mocy decyzję odmawiającą zmiany imienia lub nazwiska do wojewódzkiego sądu administracyjnego); a ponadto w zakresie zastępstwa procesowego osób transpłciowych w postępowaniach sądowych o ustalenie płci metrykalnej, którego prawomocne zakończenie w przypadku woli zmiany imienia na adekwatne do płci odczuwanej przez osobę transpłciową jest warunkiem sine qua non dokonania takiej zmiany w świetle praktyki urzędniczej i orzecznictwa sądów administracyjnych.